Rada rodziców jest społecznym organem szkoły powoływanym obligatoryjnie w każdej szkole publicznej prowadzonej przez jednostki samorządu terytorialnego. Reprezentuje wszystkich rodziców uczniów, w jej skład wchodzą przedstawiciele rad oddziałowych wybranych w tajnych wyborach przez pierwsze w roku szkolnym zebranie rodziców uczniów danego oddziału. Rada rodziców uchwala swój regulamin.
Rada rodziców jest organem, którego kompetencje wykraczają poza obszar szkolny, m.in. może występować z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły do dyrektora i innych organów szkoły, jak również do organu prowadzącego szkołę (jednostki samorządu terytorialnego) czy do organu sprawującego nadzór pedagogiczny (kurator oświaty)1. Kompetencje rady rodziców obejmują również uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły, opiniowanie podstawowych dokumentów szkoły, prawo wskazywania swoich przedstawicieli do komisji konkursowej na stanowisko dyrektora szkoły. Wśród kompetencji rady rodziców należy zwrócić także uwagę na wydawanie wiążącej opinii (ustawowo: „pozytywnej opinii”) na podjęcie działalności w szkole przez organizacje zewnętrzne.
Należy zatem podkreślić, że kompetencje rady rodziców, choć dotyczą głównie działalności w szkole, mogą wykraczać również poza jej obszar, o ile tylko dotyczą „wszystkich spraw szkoły”, co jest sformułowaniem o dość szerokich możliwościach interpretacyjnych.
Dlatego też ważnym uprawnieniem jest możliwość gromadzenia funduszy. Naturalnym sposobem gromadzenia i dysponowania funduszami jest założenie i prowadzenie rachunku bankowego, co przewiduje zresztą art. 84 ust. 7 Prawa oświatowego. Co więcej, podobne regulacje zawierają również przepisy Prawa bankowego2, gdzie w art. 49 ust. 3 pkt. 4 w zamkniętym katalogów podmiotów, dla których mogą być prowadzone „rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych” wskazano radę rodziców. Jednak ogólne zagadnienia dotyczące rachunków bankowych zostały zawarte już w Tytule XX Kodeksu cywilnego (art. 725-733)3. Samo zawarcie umowy prowadzenia rachunku bankowego wymaga zdolności do czynności prawnych, w innym wypadku czynność może być uznana za nieważną4. Regulacje Prawa oświatowego przewidują, że „Do założenia i likwidacji tego rachunku bankowego oraz dysponowania funduszami na tym rachunku są uprawnione osoby posiadające pisemne upoważnienie udzielone przez radę rodziców”5. Zatem posłużono się tutaj rozwiązaniami przyjętymi przy regulacjach dotyczących działania przez przedstawiciela6. Dotyczą one możliwości podjęcia działań przez osoby (zazwyczaj przewodniczącego i skarbnika) wyznaczone uchwałą i w zakresie w niej przewidzianym. „Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego”7.
Przedstawione rozwiązania jednak nie mogą być realizowane, ponieważ rada rodziców jest organem, który nie posiada zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że wyznaczono jej kompetencje, jednocześnie pozbawiając możliwości ich realizacji. Nie ogranicza się to jedynie do kwestii związanych z rachunkiem bankowym, ale także ogólnym gospodarowaniem funduszami (np. zakup kwiatów dla nauczycieli, książek dla najlepszych uczniów, współfinansowanie wyjazdów szkolnych itp.). Nie można uznać, że odpowiednim rozwiązaniem będzie otworzenie rachunku bankowego przez jednego z rodziców, które w wyniku pewnej umowy miałoby być dedykowane radzie rodziców – byłoby sprzeczne z regulacjami ustawowymi, które mówią o rachunku rady rodziców, a nie specjalnych przepisach dla członka rady rodziców. Dodatkowo wiązałoby się to z potencjalnym ryzykiem przywłaszczenia sobie funduszy (nawet jeśli takie sytuacje zdarzają się rzadko, to sam system prawny istnieje w celu minimalizacji nieuczciwych odruchów). Wreszcie – podstawowym źródłem gromadzonych przez radę rodziców funduszy są dobrowolne składki prowadzone w szkole. Należy przypuszczać, że część rodziców niechętnie dokonywałaby wpłat na konto indywidualnej osoby, a nie organu.
Jednocześnie należy podkreślić, że rozwiązaniem nie będzie rezygnacja z bankowości na rzecz gromadzenia funduszy w tradycyjnych „skarbonach”. Usługi bankowe są prostsze w zarządzaniu, bardziej przejrzyste, dużo prostsze do skontrolowania – łatwo sprawdzić kto, kiedy, gdzie i w jakim celu dokonywał wypłat czy przelewów. Ponadto są to rozwiązania przewidziane ustawowo, zatem nie ma podstaw, aby z nich rezygnować.
Rady rodziców są ważnym organem przy tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego – pozwalają na realne zaangażowanie rodziców jako lokalnej społeczności w życie szkoły. Pomagają również w działaniach podejmowanych przez szkoły, a więc wpływają pozytywnie na szeroko rozumianą oświatę. Dlatego tak ważne jest ich sprawne funkcjonowanie, a więc przyjęcie nowelizacji zapewniającej im zdolność do czynności prawnych, na wzór rozwiązań wykorzystywanych przy instytucji stowarzyszeń zwykłych.
Wreszcie należy zauważyć, że sprzeczne regulacje, z jakimi niewątpliwie mamy do czynienia, stanowią naruszenie art. 2 Konstytucji RP8, tj. zasadę demokratycznego państwa prawa. Ta zasada bowiem wymaga spójności systemu prawnego i obowiązujących w nim przepisów. Brak zdolności do czynności prawnych rad rodziców, a więc brak możliwości realizacji przyznanych ustawowo kompetencji, stanowi lukę w systemie. Powinno nastąpić dokonanie zmian w celu usunięcia sprzeczności i urzeczywistnienia możliwości realizacji przyznanych kompetencji.
Marta Kowalczyk
Analityk prawny Fundacji Rodzice Szkole
1Art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 poz. 59 z późn. zm.), dalej: Prawo oświatowe.
2 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140, poz. 939), dalej: Prawo bankowe.
3Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93), dalej: Kodeks cywilny.
4 Por. art. 14 § 1 Kodeksu cywilnego.
5Art. 84 ust. 7 zd. 2 Prawa oświatowego.
6Por. art. 95 Kodeksu cywilnego oraz art. 41a ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. 1989 Nr 20, poz. 104), dalej: Prawo o stowarzyszeniach.
7 Art. 95 § 2 Kodeksu cywilnego.
8 Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.